IBIBIO VERSION
ARISE AGENDA MME INEM-UWEM
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ARISE AGENDA AND TOURISM
A Glimpse At Nigeria’s Best-Kept Secrets
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
By ANIETIE USEN
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
David Nkwa, asaña isañ nduñọ akemaana ado awo s’ikikan inyʌñ ibọ itoodo ito European Union ke nduba mbio-mbio mbʌk nduse, atañ abo ke Akwa Ibom ado sted ammewo edʌkkọ edi ekan afịd ke idʌñ Nigeria ke ayio mfịn. Nkwa akpena adiọñọ ke ntak adoho utom anye anamma ke idʌñ Nigeria mme afịd akpakʌb adodombod anam anye adiọñọ ñkpọ akan afịd mbon mfen sinam ukem utom se anye anam ke idʌñ Africa. Anye ado andiwed, andinam mme adad-usʌñ ke awuọ-iso mbʌk ke YouTube ekotto UNIQUE PLACES IN AFRICA.
Idoho Nkwa kpọd anọ itodo ami kebaña mme itie udia inem-uwem se idudịb ke Akwa Ibom State. Idem ama amkpa mien ke idaha ami ñkesehe mbʌk ke udʌk afịm ami Nnana Chinecherem, awo aseehe asio anie-uyio ndise aketummọ. Chinecherem asaña isañ akaiya mme umiañ ndedịbbe itie mme aba itiad ke Nigeria adinam umiañ mbʌk ndọñ ke YouTube amọ akedeke WOWNECHE. Ke mbʌk amọ keed ke anye amakenyọñ isañ nduse amọ ke Uyo, Ikot Ekpene mme Ibeno ke Akwa Ibom State, Nigeria, anye amadọkkọ ededimbod ate ke Akwa Ibom State ado “Dubai Ke Africa”. Ke akpanikọ, anyịñ anye nọhọ mbʌk ado adodo abaña Akwa Ibom. Etək ibio-ibio mbʌk ado anyọọñọ ke mminịk 12 ado se ata umiañ awo ewakka esịm 294,741 ke afịd ededimbod ekeese; ewak ekaa anyan ekan mbon sisiima adise mbʌk amọ ke YouTube. Kpasʌk anie-uyio ndise mbʌk ado ke Tiktok Chinecherem, aniehe 344,000 mbon sisiima adise amanie mbon sibo ke imima ñkpọ nduse ado eyọhọ 1.8 middion.
Mme ñkpọ se Pastor Umo Eno, kọfnọ-emekke aduak adinam adomi ke ARISE AGENDA amọ ke afañ itie udia inem-uwem. Ke aditañ mme ayọhọ ifiọk, afịd mbon se isiisaña mme kọfnọ-emekke ke afịd afiọñ duob-enaañ usuan etob nyʌñ ñkedọkkọ mme awo; ekeme adibo ke ñkpọ sibaña mme itie udia inem-uwem ayaadad eti itie ke ukaada Pastor Umo Eno abịhi idʌk idi. Ke idem ata akpan ñkpọ ke efaak utọ-iñwañ ke ARISE AGENDA, ami ñkewette mbaña udua keed ko, umiañ ñwuọnda ñkpọ mme itie inem-uwem edọdọññọ ukeed ke esịd ke mme itie idʌñ ke mme akpa iñwañ ke umiañ itie ke sted.
Ñkpọ ami idoho ata ñkpọ mkpaidem. Kọfnọ-emekke ado awo adoho ato afañ unam ndubehe itie udia inem uwem. Anye ado keed ke atu mbon sido mmedaitak ekotto Fellow ke Nigerian Hotels And Catering Institute. Anye anie umiañ nduyịdde ndubehe ke efaak ndubehe itie udia inem-uwem. Anye akedo atie-iwuod akpokodo ke Akwa Ibom Hotels & Tourism Board ke ini ukada Governor Victor Attah. Ke adinekke nse, andikido ekaufọk amọ mme Comisiona akeseehe ñkpọ abaña itie utom ado ke ini ado akedo Senator Akon Eyakenyi, anyʌññọ ado Udiana amọ nte kọfnọ-emekke. Ami anam umiañ awo ete ke ammọ awo-iba edo mfọn-ñkan-afịd ke afañ ami. Pastor Umo Eno nte awo amaanam ñkpọ inọ mme ikpọ kọmbeni ededimbod anyʌñ abọ itoodo ke adikan mbọọ ñwed nti utom nto National Productivity Award ke nti utom amọ ke adinọ mme awo inem uwem, iminịm ibo ke anye ayaadad ifiọk amọ anam ñkpọ anọ Akwa Ibom State tutu afịd ededimbod ediọñọ nde nte Akwa Ibom aba ke adinam mme awo ekob inem uwem ke ededimbod.
Ñkpọ senekke ediọñọ Akwa ibom amọ ado emem mme ifuudo. Idoho ndudue kedo. Akaan adaiwuod ukada, Governor Attah amaabo ke sted ami ado itie ekịtte mmọọñ emem ke akpa nsad-isọñ idʌñ ayọhọke mme mfịna. Idiọñọ ami ado ñsọñudua ñkpọ sinam nnọ umiañ awo siyem adika udia uwem ema adinyʌkkọ ndi Akwa Ibom State. Awuọ-etob ubom afịm uka-isañ ami sted eniehe akeene añwam ke afañ udia inem uwem ke sted ami. Sinam adomi nnọ edaekịt enyʌñ eben Akwa Ibom edomo mme Dubai, UAE, Emirates Airline aketʌñọke ke isua 1985 mme ewọọd ubom afịm iba eto Pakistan International Airline PIA. Ammọ edo ayọhọ inaañ ke atu ñkpon-ñkan ke afịd mbon uben mmewo ñka isañ ke afịm ke afịd ededimbod. Ke ntodo ARISE AGENDA Pastor Umo Eno akịd adinọ inem-uwem nte aboiyo iso ñkpọ adịhi iben akpoho ito idʌñ mfen idʌk idi ñkọdọ uñwana isọñ idʌñ ekotto IGR ke ikọ mbakara ami adịhi iñwam adidịppe ufodo Akwa Ibom mme ake Nigeria.
Idoho ado ikpọọñ, ARISE AGENDA anie akikede ke adinọ inem-uwem ayaanam nnọ utom aba senam anyʌñ asọọñọ ndaha ntək ndubehe ekotto SMEs, añwam ke ñkọd ñkpọ uñwam ke esịd idʌñ, anam ukpeme ñkan-ñkʌk nnyịn mme ñkpọ esed sted ami akaiso aba anyʌñ asuhọ unəna mme ubakka ke ntak akpọsọñ uweene mme mmọiyọ ñkan mbọ-bọhọ. Ami akedoñño mme ñkpọ se ikisiima adido mme akpan etob ke ini usuan etob ufehe nduba akenamma nnọ Umo Eno akenie akan-afịd edikan ke umek awo asʌkkọ akweeñe do.
Akeme adido mbon isenawo eyemme itie sedia inem uwem edidiọñọ mme itie nte awo akpema (adikimaha ke afia udia uwem) adika ñkan mme unie idʌñ. Inyañ akedeke Akwa Ibom Green River, uyaiya ñkpọ abod, ado se ewad ke ñkpọ nte mminịk edịb tʌññọ ke Uyo ekewuọ. Ado akidad nnyịn ami mme ufan mmi Thomas Thomas ata aduññọ nduññọ awet mbʌk isua iba akeboiyoke ko adinam nnọ ededimbod ediọñọ ebaña utịbbe ñkpọ ami ke edemesa nnyịn. Akpa mbʌk ami nkewette amatada afịd itie, enyʌñ ewed ñkpọ daña anye mme mfọọn ndise awa-awa inyañ ado ke ñwed ñkpọ-ntịppe idʌñ Nigeria mme m’idʌñ mfen ke ededimbod. Akpesʌk ado usʌñ se esaña eka Green River adiọghọ, umiañ mbon eyeeme ñkpọ ndise seben ewọd ededimbod esʌk enua edʌk eka ekese ñkpọ mkpaidem abaha ke Ikot Akpan Oso, ke Ibesikpo ke mkpede Uyo. Pastor Umo Eno adiọñọ adinam nnọ itie awa-awa inyañ ado adọdiọñ anie ufọn akan se akenie anyʌñ ado ñkpọ adinam akpoho anọ idʌñ ado mme afịd sted.
Ado inyañ mfen akedeke Blue River mmọaba ke idak ikpehe ukada Ukanafun ke idʌñ Ndoki eseehe etañ unehe (Igbo-speaking) awo idisọbbọ ikob ñkpọ ibaña; ekood anye Ohaobu. Ukem nte Green River Akwa Ibom, Blue River Akwa Ibom anie uteñe, ndobo anyʌñ awʌd awo adika. Ado usʌñ adika Blue River anie ndək akan ake Green River. Mme unie idʌñ ikobbo inemesịd ibaña usʌñ ado. Daña ebo daña usʌñ abio-ubọọñ efịn aba ke ñkee, anye anyʌñ ado mfafaha-mfafaha, ndọdrọ-ndọdrọ anyʌñ asọñ adisaña. Ado mbon Ohaobu ekob inem ebaña Blue River idibaha ke ntefen, adoho itie ndise akamake idoenyen adiben ufodo ñkpọ uñwam ndʌk ñka do.
Mbʌk Ohaobu anyʌñ anem awo adikob ukem nte mbʌk Blue River. Ammọ adoñño mbon Akwa Ibom etohoke Ndoki. Mbon Ndoki edo mbon etañña ikọ unehe (Igbo-speakinh) edʌññọke ke usuugh-usuugh adianake Imo River ado asuana adọñọ ke mme sted ita ke Nigeria – Abia, Akwa Ibom mme Rivers. Ammọ edo mme-tọ-iñwañ, mme anyam udua mme me-akọiyak. Mbon sidʌñ idiana ammọ edo mbon Ngwa mme mbon Asa Igbo ke anyọñ-anyọñ mme ubeñ usob-utịn, Annañ ediana ammọ ke edem ukañ usiak utịn, Ogoni ediana ammọ ke usuugh-usuugh. Ammọ enam ewana ndubehe ekpeene mme mbon Bonny mme mbon Opobo.
Ke ata akpa ini, mbon Ndoki, Akwa Ibom ami ekedoñño mbon Imo State. Akema, esịññe ammọ edọñ ke akaan Cross River State ke isua 1985. Ekesiak Akwa Ibom eto Cross River State ke isua 1987, mbon Ndoki ke Ohaobu ekabba esịne ke Akwa Ibom State ke Ukanafun LGA. Blue River ammọ akama umiañ inyene idoho iyak ikpọọñ, ado akama mbʌk esed uñyam-awo. Akedo usʌñ ami awuọ-iso awo King Jaja Of Opobo akeseehe ama adisaña. Mbʌk ami ado mbʌk ami mbon Ohaobu eseehe etañ enọ mme isenawo ke mbʌññọ esịd. Unie-idʌñ ado enyʌñ ese-etañ inem mbʌk ebaña edidem mfen, edidem ufa ayio Akwa Ibom. Anyịñ amọ ado Obong Victor Attah, kọfnọ Akwa Ibom State tʌññọ ke 1999 tutu 2007. Ammọ ebo ke Attah ado mfọn-ñkan-afịd kọfnọ tʌññọ ndimọ ikitʌññọ adido mbon Akwa Ibom ke 1987. Anye ama anọ ammọ usʌñ seesʌk edukpanna esañña mme mmọọñ sifọn señwọñ, ufọk ibọk, mme ufọk ñwed. Nko ammọ ete ke Attah amaama ammọ mme Blue Rive ammọ eti-eti. Anye amaanam idʌñ ammọ akeyeba nte Mecca, ase-aben mbon udia inem uwem ato abio mbakada Europe mme mitie ke Africa ke emem-emem usʌñ adi. Ammọ ete ke isenawo ekeese edịhe utuanyen afịd utịd udua, edibọọb itie nnaa, edʌk eseed Blue River enyʌñ ekọ iyak. Mfịn amie? afịd ado ayedo mbʌk esed, ndion idʌñ ndimọ emaefre. Idoroenyen ammọ idaha ami ado ke ARISE AGENDA Umo Eno. Ammọ emaekob eñwọñọ Umo Eno ke ini usuan etob amọ kebaña mme akikere se anye anam abaña mme itie udia inem uwem, adiweed, mbad nnyʌñ nsad ammọ keduuk-keduuk nnọ ediọñọ ke sted. Ohaobu enịm ke akpanikọ ke uñwam asʌk adi k’usʌñ.
Tayo Aina, awo anam utom mbaña udia-inem-uwem, anam ñkpọ ndise mme ñkpọ ndise abañake Africa atañ abo ke Akwa Ibom State ado mfọn ñkan afịd ndịbbe ñkpọ ke idʌñ Nigeria. Etək adifọ-fọi anyọñ-anyọñ adodo. Nti ñkpọ ete ke ase-adi ntək-ntək. Yak mmʌm eku mmi ñkama mmi mfịn, mkpọñ nyaakpọk anye ndʌk esịd mme inem ndaha itie udia uwem ke Akwa Ibom State ami Kọfnọ abịhi idʌk idi abeeñeke idem adise ñkpọ mbaña nyʌñ nnam nnọ ammọ edumʌmmọ ubọk ke adinọ ufọn ke Akwa Ibom mme ke idʌñ Nigeria afịd-afịd. Kutre adikood.
Translator: Ini Mbebeng
